Có nhiều người tham gia giải chạy bộ, do chưa được tập luyện đầy đủ, khi vào cuộc đua bị cuốn theo tốc độ của người khác dẫn đến kiệt sức. Trong quá trình thi đấu, việc duy trì sức bền và tốc độ là rất quan trọng, tuy nhiên, không phải ai cũng có thể giữ được phong độ. Kiệt sức khi vận động, đặc biệt là trong các giải chạy bộ, là tình trạng không hiếm gặp, có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách.
Kiệt Sức Khi Vận Động là gì?
Kiệt sức khi vận động, bao gồm cả hạ huyết áp tư thế đứng, là tình trạng thường gặp ở những người tham gia các hoạt động thể thao cường độ cao, đặc biệt là vào cuối chặng đua hoặc sau khi hoàn thành cuộc đua. Đây là tình trạng không thể đứng hoặc đi lại mà không cần sự trợ giúp do mất cân bằng tuần hoàn, giảm thể tích máu và giãn mạch ngoại vi. Việc hiểu rõ cơ chế, yếu tố nguy cơ và cách xử trí kiệt sức khi vận động sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe và nâng cao hiệu suất luyện tập.
Kiệt Sức Khi Vận Động Là Gì?
Kiệt sức khi vận động, bao gồm cả hạ huyết áp tư thế đứng, được định nghĩa là tình trạng không thể đứng hoặc đi lại mà không có sự trợ giúp trong hoặc sau khi thực hiện các bài tập khắc nghiệt. Tình trạng này thường xảy ra ở cuối chặng đua hoặc sau khi đã hoàn thành cuộc đua. Đây là một vấn đề sức khỏe đáng quan ngại đối với cả những người mới tập luyện và các vận động viên chuyên nghiệp.
Cơ Chế Gây Kiệt Sức Khi Vận Động
- Thích Nghi Với Vận Động: Kiệt sức là hậu quả của quá trình thích nghi với vận động, liên quan đến giảm thể tích, giãn mạch ngoại vi và giảm trương lực vận mạch. Những yếu tố này dẫn đến tăng cung lượng tim, tăng tiền gánh cho thất phải và trái, làm thành tim dày hơn, buồng tim rộng ra và nhịp chậm lại để vẫn đảm bảo cung lượng tim.
- Sử Dụng Co Cơ Nhiều: Việc vận động đòi hỏi sự co cơ nhiều ở các chi dưới, tăng lưu lượng máu và giảm sức cản, dẫn đến tưới máu chi tăng lên.
- Co Thắt Cơ Xương: Các cơn co thắt lặp đi lặp lại của cơ xương làm tăng lượng máu tĩnh mạch trở về tim do mạch máu chi dưới bị giãn.
- Ngừng Hoạt Động: Khi hoạt động ngừng lại, các cơn co thắt này cũng dừng lại, làm giảm lượng máu tĩnh mạch trở về tim. Một lượng lớn máu có thể ứ đọng ở chi dưới, gây ra hạ huyết áp tư thế đứng. Khi đo huyết áp, huyết áp tâm thu sẽ thấp hơn bình thường.
Yếu Tố Nguy Cơ Gây Kiệt Sức Khi Vận Động
- Mất Nước: Mất nước là một yếu tố nguy cơ chính.
- Gắng Sức Quá Mức: Gắng sức quá mức có thể dẫn đến kiệt sức.
- Giảm Phản Ứng Co Mạch: Phản ứng co mạch giảm do luyện tập sức bền lâu dài cũng là một yếu tố nguy cơ.
Biểu Hiện Của Hạ Huyết Áp Tư Thế Đứng
- Ý thức còn tỉnh.
- Thân nhiệt tăng nhẹ.
- Chóng mặt, loạng choạng.
- Mặt xanh xao hoặc tái nhợt.
- Cần người trợ giúp.
- Suy nhược toàn thân.
- Ngất xỉu là biểu hiện phổ biến nhất.
Cách Xử Trí Hạ Huyết Áp Tư Thế Đứng
- Tư Thế Trendelenburg: Đặt người bệnh ở tư thế Trendelenburg (nằm đầu thấp, nâng chân) trong 10-30 phút. Nếu không cải thiện sau 5 phút, cần xem xét nguyên nhân khác.
- Truyền Dịch Hoặc Bù Nước: Hỗ trợ truyền dịch hoặc bù nước sau khi loại trừ hạ đường hoặc natri máu.
- Chuyển Tuyến Cao Hơn: Với bất kỳ thay đổi tinh thần kéo dài nào, cần chuyển đến tuyến y tế cao hơn.
Đánh Giá Ban Đầu Với Người Bị Kiệt Sức Khi Vận Động
- Ý Thức, Đường Thở, Nhịp Thở, Tuần Hoàn: Sàng lọc các yếu tố nguy hiểm ngay lập tức theo thứ tự trên để loại bỏ các biểu hiện nguy kịch khác.
Hỗ Trợ Người Bị Kiệt Sức Khi Vận Động
- Lay Gọi: Kiểm tra xem người bị nạn còn tỉnh táo hay không. Nếu không phản hồi, kích thích đau bằng cách cấu vào da bụng, da đùi trong.
- Đánh Giá Thở: Kiểm tra xem người bị nạn còn thở hoặc khó thở.
- Sờ Mạch: Kiểm tra mạch. Nếu không có mạch hoặc mạch không đều, kích hoạt CPR ngay lập tức.
- Phản Vệ: Nếu có dấu hiệu phát ban, sưng môi, lưỡi, mắt phù, giọng khàn, nghi ngờ phản vệ do gắng sức và hỗ trợ Adrenaline ngay.
- Sốc Nhiệt: Nếu có dấu hiệu sốc nhiệt (đỏ bừng mặt, mạch nhanh, thân nhiệt tăng), cấp cứu bằng cách nới rộng quần áo, đưa vào chỗ mát, dội nước liên tục và thông báo cho y tế.
- Thiếu Nước: Nếu có dấu hiệu thiếu nước (khát, da đỏ, chóng mặt, buồn nôn), bù nước kịp thời.
- Hạ Thân Nhiệt: Nếu có dấu hiệu hạ thân nhiệt (run, lạnh toát, da tím tái), cởi bỏ quần áo ướt, ủ ấm và cho uống nước ấm.
- Hạ Natri Máu: Nếu có thay đổi tinh thần, co giật, yếu cơ, chóng mặt, buồn nôn, nghi ngờ hạ natri máu và cần can thiệp kịp thời.
Liên Hệ Y Tế
- Gọi Số Khẩn Cấp: Gọi ngay số khẩn cấp của giải và số 115 để nhận sự hỗ trợ y tế kịp thời.
- Báo Cáo Tình Trạng: Báo cáo rõ tình trạng của người bị nạn để nhân viên y tế đánh giá nhanh và rút ngắn thời gian cấp cứu.
Lời Khuyên Cuối Cùng
Hãy tập luyện và thích nghi từ từ, tăng dần để cơ thể quen với khí hậu, môi trường, nhiệt độ, vận tốc, cự ly và kiểm soát bệnh nền tốt. Đừng bỏ qua bất kỳ dấu hiệu nào của cơ thể như đau ngực, khó thở, tiêu chảy, nôn mửa, choáng, tê hoặc yếu chi.
Dr. Phương
